แมลงสาบแมลงสาบเป็นแมลงที่มนูษย์รู้จักกันดีมาตั้งแต่โบราณ ชื่อ “แมลงสาบ” และ “แมลงแกลบ” เป็นชื่อทั่งๆไปที่ชาวไทยทางภาคกลางใช้เรียกแมลงสาบในตระกูล Blattidaeหลายอย่าง ทางโผลงคเหนือเรียก แมลงแสบ หรืออร่อย ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียก แมงกะจั๊ว กะจั๊ว หรือ กาจั๊ว ส่วนภาคใต้เรียกแมลงแกลบว่า แมงติดหรือ แมงแป้ แมลงในวงศ์นี้เจอทั่วโลกมีราว ๒๕๐ สกุล ราว ๕,๐๐๐ ชนิด
แมลงสาบชนิดสำคัญแมลงสาบประเภทสำคัญๆที่เจอแพร่หลายไปทั่วทั้งโลกมี ๕ ประเภท ดังเช่นว่า
๑.แมลงสาบเยอรมัน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Blattellagermanica(Linnaeus) มีชื่อสามัญว่า German cockroach หรือ water bug หรือ croton bug คนประเทศไทยเรามักเรียกแมลงแกลบบ้าน เป็นประเภทที่รู้จักกกันเหมาะสมที่สุดและดพร่หลายประเภทกว้างใหญ่พยได้มากที่สุด เป็นแมลงสาบขนาดเล็ก ลำตัวยาว ๑.๒-๑.๖ เซนติเมตร สีน้ตาลเหลืองชีด มีแถบสีน้ำตาลเข้มตามทางยาว ๒ แถบ ทั้งสองเพศมีปีก ตัวเมียพบได้มากถุงไข่ที่ปลายของส่วนท้อง ออกหากินตอนเวลากึ่งกลางเป็นน เจอในบ้านเรือน ในที่มีอาหาร ดังเช่น ที่เปียกชื้นรวมทั้งอุ่น รับประทานของที่ตายแล้ว
๒.แมลงสาบชีบโลกทิศตะวันออกมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่าBlattellaorientalis(Linnaeus)มีชื่อสามัญว่า oriental cockroach หรือ black beetle ชาวไทยเรียกแมลงสาบ มีขนาดกึ่งกลาง ลำตัวยาวรวม ๒.๕ ซม. ตัวเมียนั้นปีกไม่รุ่งเรือง แต่เพศผู้มีปีกยาว แต่ปีกมัยยาวไม่พ้นส่วนท้อง เข้ามาในหมู่บ้านทางท่ออาหารท่อที่มีไว้เพื่อระบายน้ำ มักอยู่ตามดินที่ชื้อนเฉอะแฉะ เป็นแมลงสาบที่ทำให้มีกลิ่นเหม็น กินอาหารทุกชนิด พบได้บ่อยตสม กองขยะหรือของเน่าเสียต่างๆ ถูกใจกินของที่มีแป้งอยู่ด้วย
๓.แมลงสาบอเมริกา มีชื่อวิทยาศาสตร์Periplanetaamericana(Linnaeus)มีชื่อสามัญว่า American cockroach คนประเทศไทยแมลงสาบ มีขนาดใหญ่ที่สุด ลำตัวยาว ๓-๔ ซม. สีน้ำตาลปนแดง มีถิ่นเกิดในอเมรกากึ่งกลาง แต่ว่าเดี๋ยวนี้แพร่หลายไปทั่วทั้งโลก ๒ เพศมีปีกยาวปกคลุมถึงท้อง เป็นแมลงที่ว่องไว ถูกใจที่อุ่น ที่เปียกชื้น ชอบอยู่ในที่มืด ออกหากินตอนกลางคือ กินของที่ตายแล้วและเศษอาหารทุกอย่าง
๔.แมลงสาบประเทศออสเตรเลีย มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Periplanetaaustralasiae(Fabeius) มีชื่อสามัญว่าAustralian cockroach ชาวไทยเรียกแมลงสาบ ชนิดนี้มีสีน้ำตาลแดง เหมือนแมลงสาบอเมริกัน อีกทั้ง ๒ เพศมีปีกยาว ถูกใจอาศัยอยู่นอกตึก รับประทานอาหารทุกสิ่ง โดยมากรับประทานซากพืชที่ตายแล้ว
๕.แทลงสาบเมืองร้อน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Supellasupellectilium(Serville) มีชื่อสามัญว่าtropical cockroachหรือ brown-banded cockroachชาวไทยมักเรียกแมลงสาบลาย ชนิดนี้มีลัษณะคล้ายตามแมลงสาบเยอรมัน แต่ว่ามีขนาดเล็กกว่า ลำตัวยาว ๑-๑.๒ มิลลิเมตร มีแถบสีเหลืองตามแนวขวาง ๒ แถบ แถบแรกอยู่โคนปีก อีกแถบอยู่ปีก ส่วนใหย่ปีกมักไม่ปิดปลายส่วนท้อง พบทั่วไป หากินช่วงเวลากลางคืนชอบบิน ชอบอยู่ในที่แห้งแล้วก็ร้อน ชอบอยู่ที่สูง ยกตัวอย่างเช่นในตู้เสื้อผ้ส กินอาหารทุกชนิดโดยเฉพาะของเสียแล้วก็ของที่ตายแล้ว
๖.แมลงสาบสุรินัม มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pycnocellissurinamensis(Linnaeus)มีชื่อสามัญว่าSurinamcockroach คนไทยมักเรียก แมลงสาบหรือแกลบขี้เลื่อย เพราะเหตุว่าพบตามกองขี้เลื่อย มีขนาดลำตัวยาวราว ๑.๕ เซนติเมตร ส่วนท้องกว้างที่สุด ๑ ซม. ท่อนหัวและก็อกข้อแรกสีดำ ขอบด้านหน้ารวมทั้งด้านข้างแทบตลอกมีสีเหลืองแก่ ปีกสีน้ำตาล ขาสีน้ำตาลอ่อน เว้นเสียแต่ขาหลังสีน้ำตาลเข้มตัวเมียปีกสั้นกว่าลำตัว เมื่อหุบปีกจีงมองเห็นปลายท้องโผล่ออกมา อาศัยอยู่นอกบ้านตามกองขี้เลื่อย กองแกลบ รวมทั้งกองขยะที่เน่าเปื่อย นิมจับมาเกี่ยวเบ็ดเป็นเหยื่อสำหรับตกปลา
ผลดีทางยาสมุนไพร แพทย์แผนไทยใช้ “ขี้แมลงสาบ” เข้ามาเป็นเครื่องยาในยาไทยหลายขนาน ขี้แมลงสาบที่ใช้นั้นเป็นขี้แมลงสาบที่อาศัยอยู่ตามบ้านช่อง นำมารวมกัน ก่อนใช้จำเป็นต้อง “ฆ่า” เสียก่อนกระบวนการทำก็คือ ให้นำไปคั่วให้เกรียมก่อนนำมาใช้ หนังสือเรียนสรรพคุณยาโบราณว่า ขี้แมลงสาบคั่วมีรสจืดชืด แก้อักเสบฟกบวม แก้พิษร้อน แก้กาฬโรค ในพระคัมภีร์มุจาปักขันทกาให้ยาแก้นิ่วขนานหนึ่งเข้า “มูลแมลงสาบ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังนี้ ถ้าหากจะแก้ท่านให้เอาพริกไท ๑
ขิง ๑
ดีปลี ๑
กระเทียม ๑ ผิวมะกรูด ๑
ไพร ๑
ขมิ้นอ้อย ๑ สุวรรณถันแดง ๑ มูลแมลงสาบ ๑ เอาสิ่ง ๑ บาท น้ำประสารทองคำสตุๆเท่ายาทั้งหลาย บดทำแท่งไว้ จึงเอาสารส้มยัดเข้าในผลแตงร้าน หมกไฟแกลบห็สุกบีบเอาน้ำฝนยานี้รับประทาน ในพระหนังสือปฐมจินดาร์ให้ยาขนานหนึ่งชิอ “ยามหาไชยมงคล” ใช้แก้หอบ แก้ไข้ ยาขนานนี้เข้า “มูลแมลงสาบ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังนี้ ยาเชี่อมหาไชยมงคลแก้หอบ ท่านให้เอา
กฤษณา ๑
จันทน์ชะมด ๑ เปลือกสันพร้านางแอ ๑ หญ้าพันงูแดง ๑ กำมถันแดง ๑ มูลแมลงสาบ ๑ ผลผักชี ๑ นอแรด ๑
งาช้าง ๑
เขากวาง ๑ รวมยา ๑๐ สิ่งนี้เอาเท่าเทียม ทำเป็นจุณ บดปั้นแท่ง ละลายน้ำมะนาวรับประทานหอบทราง ถ้าหากจะแก้ไข้เหนือละลายน้ำใบทับทิมต้ม